Praca społecznego rzecznika funduszy europejskich to szczególna forma służby publicznej – łącząca wiedzę ekspercką, zaangażowanie obywatelskie i misję edukacyjną. Rzecznik pełni rolę tłumacza i przewodnika po złożonym świecie polityki spójności Unii Europejskiej, pokazując, że fundusze europejskie to nie tylko instrumenty finansowe, lecz także narzędzie realizacji wspólnych wartości: solidarności, równości, poszanowania praw człowieka i zrównoważonego rozwoju.
Tę ideę od lat wciela w życie Wspólnota Robocza Związków Organizacji Socjalnych (WRZOS) – federacja skupiająca ponad tysiąc organizacji społecznych z całej Polski, w tym jedenaście związków regionalnych i cztery ogólnopolskie związki tematyczne. W ramach swojej działalności WRZOS stworzyła sieć społecznych rzeczników funduszy europejskich, którzy w regionach wspierają lokalne NGO-sy w zrozumieniu zasad funkcjonowania funduszy oraz w odnalezieniu swojego miejsca w systemie europejskiego finansowania.
Jednym z głównych zadań rzecznika jest upowszechnianie wiedzy o możliwościach korzystania z funduszy UE. W praktyce polega to na organizowaniu spotkań informacyjno-edukacyjnych, webinariów i konsultacji, takich jak cykl „Fundusze Europejskie dla organizacji pozarządowych z województwa pomorskiego”, prowadzony przez WRZOS.
Podczas takich spotkań uczestnicy poznają strukturę funduszy – od Europejskiego Funduszu Społecznego Plus (EFS+) po Fundusze Europejskie na Infrastrukturę, Klimat i Środowisko (FEnIKS) – a także uczą się, jak wyszukiwać aktualne nabory wniosków, przygotować projekt czy zbudować partnerstwo z samorządem lub sektorem prywatnym.
Rzecznik wskazuje, gdzie szukać informacji: na portalu FunduszeEuropejskie.gov.pl, stronach regionalnych programów operacyjnych (np. funduszeuepomorskie.pl) czy w Punktach Informacyjnych Funduszy Europejskich (PIFE). Wyjaśnia, czym różnią się dotacje od pożyczek, jakie są kryteria dostępu, warunki horyzontalne i jakie wskaźniki należy spełnić. Dzięki temu organizacje społeczne, często pozbawione zaplecza eksperckiego, mogą skutecznie konkurować o środki unijne.
Społeczny rzecznik to nie tylko informator, lecz również rzecznik interesów trzeciego sektora w procesach planowania i wdrażania funduszy. WRZOS podkreśla, że zgodnie z Rozporządzeniem Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2021/1057 ustanawiającym EFS+, państwa członkowskie zobowiązane są do zapewnienia udziału partnerów społecznych i organizacji społeczeństwa obywatelskiego w realizacji polityk zatrudnienia, kształcenia i włączenia społecznego.
Rzecznicy uczestniczą w konsultacjach społecznych, opiniują projekty programów operacyjnych, a także działają w komitetach monitorujących, dbając, by zasady partnerstwa były realnie stosowane, a nie tylko deklaratywne.
Kluczowym elementem misji rzecznika jest uświadamianie, że fundusze europejskie są zakorzenione w wartościach, na których od lat opiera się działalność organizacji pozarządowych. Traktaty unijne i Karta Praw Podstawowych UE mówią o poszanowaniu godności ludzkiej, wolności, równości, praworządności, solidarności i niedyskryminacji.
To właśnie te zasady stanowią fundament programów finansowanych z polityki spójności. Każdy projekt – niezależnie od obszaru – musi być zgodny z zasadami równości szans, włączenia społecznego i zrównoważonego rozwoju.
Rzecznicy WRZOS-u pokazują NGO-som, że działania na rzecz grup wykluczonych, osób z niepełnosprawnościami, równości płci czy ochrony środowiska to nie tylko cele statutowe organizacji, ale również priorytety polityki unijnej. W ten sposób fundusze stają się narzędziem realizacji wspólnej misji – budowy bardziej sprawiedliwego, otwartego i solidarnego społeczeństwa.
Dzięki działalności sieci społecznych rzeczników WRZOS-u, setki organizacji z całego kraju – zwłaszcza z mniejszych miast i gmin – uzyskały dostęp do informacji, z których wcześniej nie korzystały. Rzecznicy pomagają im interpretować zapisy programów, tłumaczyć zasady oceny projektów, a także wskazują przykłady dobrych praktyk.
Ich rola jest szczególnie istotna w kontekście nowych wyzwań programowania 2021-2027, gdzie coraz większy nacisk kładzie się na innowacje społeczne, zieloną transformację, dostępność i cyfryzację usług publicznych.
W praktyce społeczny rzecznik funduszy europejskich jest więc łącznikiem między unijnymi instytucjami, administracją krajową i społeczeństwem obywatelskim. Działa na rzecz przejrzystości i uczciwego dostępu do środków, a jednocześnie wzmacnia świadomość, że polityka spójności to wspólna odpowiedzialność za rozwój i wartości, które spajają Unię Europejską.
Praca społecznego rzecznika funduszy europejskich – tak jak definiuje ją WRZOS – to połączenie edukacji, rzecznictwa i animacji środowisk obywatelskich. To rola strategiczna w budowaniu dialogu między sektorem społecznym a instytucjami zarządzającymi funduszami UE.
Dzięki ich zaangażowaniu organizacje pozarządowe nie tylko skuteczniej korzystają z funduszy, ale też stają się pełnoprawnymi partnerami Unii w realizacji jej celów i wartości – równości, solidarności i demokracji.
