Jednostki samorządu terytorialnego (JST) często traktują programy współpracy z organizacjami pozarządowymi (NGO) jako sposób na realizację zadań zleconych, pomijając potencjał partnerstwa strategicznego. Takie podejście ogranicza organizacje, sprowadzając ich rolę do wykonawców konkretnych działań, zamiast pełnoprawnych współtwórców polityk lokalnych. Niestety, w praktyce niektórych samorządów w naszym województwie wciąż widoczne są bariery, które mogą negatywnie wpływać na rozwój organizacji oraz ich rzeczywisty wkład w życie społeczne.
Jakie mechanizmy realizacji programów ograniczają elastyczność organizacji? Wprowadzanie szczegółowych kryteriów, ścisłe ramy finansowe oraz brak otwarcia na wspólne definiowanie priorytetów z NGO sprawiają, że działania organizacji są ściśle podporządkowane bieżącym zadaniom narzuconym przez JST, a mniej powiązane z długofalowymi celami strategicznymi miasta czy gminy. Organizacje mają niewiele miejsca na inicjatywy wynikające z ich własnych analiz i doświadczeń lokalnych, co zubaża potencjał rozwoju społeczności.
Odwrotnie – mamy możliwość korzystania z mechanizmów wspierających. Rozwojowi potencjału społeczności lokalnej doskonale służą projekty regrantingowe. Pozwalają one nie tylko na realizację mniejszych przedsięwzięć grup nieformalnych, ale w sposób istotny przyczyniają się do angażowania mieszkańców we współtworzenie środowiska. Regranting pozwala na sprawne zarządzanie środkami, uwalnia samorząd od obowiązków związanych z wyborem realizatorów, dystrybucją dotacji i monitorowaniem projektów. Pozwala przede wszystkim odciążyć samorządy od wielu działań związanych z przygotowaniem, przeprowadzeniem konkursów dotacyjnych oraz monitorowaniem i rozliczaniem przyznanych dotacji. Zauważyliśmy pewien opór przed zastosowaniem tego rozwiązania w mniejszych samorządach. Zupełnie niesłusznie. Zwłaszcza w małych samorządach, które nie dysponują odpowiednią liczbą przygotowanych do tego pracowników, wprowadzenie takiego mechanizmu ma sens. Obowiązki związane ze zlecaniem zadań organizacjom pozarządowym są poważnym obciążeniem. Tymczasem regranting, poprzez przekazanie realizacji tych obowiązków organizacjom pozarządowym, pozwala samorządom na uniknięcie poszukiwania wewnętrznych zasobów do koordynowania takich projektów. Mimo wskazywanych przez nas podczas tegorocznych konsultacji wartości tego rozwiązania, nie wszędzie byliśmy w stanie przełamać opór jednostek samorządu.
Inną wartością dla organizacji pozarządowych, ale też dla samej jednostki, mogą być konkursy na wkłady własne. Zabezpieczenie wkładów własnych jest często podstawą do starania się przez organizację o pozyskanie środków zewnętrznych. Roczny program współpracy nie stabilizuje sektora pozarządowego. Dopiero projekty wieloletnie powodują, że organizacje mogą zadbać o rozwój kadry, a co za tym idzie, podnoszenie jakości swoich działań. Jednostkom samorządu powinno więc zależeć na wspieraniu swoich potencjalnych partnerów w drodze do profesjonalizacji. Organizacje działające wyłącznie na rocznych projektach często nie są w stanie utrzymać pracowników do kolejnego rozdania grantów. Uczenie się co rok od nowa, powoduje że organizacje takie nie mają szansy na rozwój i prawdziwą ewaluację swoich działań. Mimo tej wiedzy, niektóre samorządy nadal mają obiekcje przed wprowadzeniem takiego rozwiązania. Uzasadnienia wynikające z braku dodatkowych środków nie satysfakcjonują drugiej strony. Konkursy te można wszakże przeprowadzić w ramach tych środków, które zostały na współprace z organizacjami zatwierdzone.
Procedury ograniczające możliwość partnerskiej współpracy z NGO widoczne są także w zapisach odnoszących się do informowania organizacji o tym, że miasto ma zamiar realizować projekt partnerski. Warto zadbać o to, by możliwie dokładnie nazwać na potrzeby programu współpracy miejsce umieszczania takiej informacji. Taka praktyka dobrze wpisuje się w zasadę transparentności.
Warto, by JST zamiast kontrolowania jedynie wykonawstwa, umożliwiały organizacjom realne zaangażowanie w proces planowania strategicznego oraz wspólne wypracowywanie rozwiązań dostosowanych do lokalnych potrzeb. Tylko partnerskie podejście pozwoli w pełni wykorzystać potencjał sektora pozarządowego i budować silniejsze, bardziej zintegrowane społeczności. O to partnerskie podejście warto zadbać w każdym roku, wypracowując kolejny program współpracy samorządu z organizacjami pozarządowymi.
